لامپ های مهتابی فشرده در کنار محاسن متعدد می توانند خطرناک هم باشند حقایقی از لا مپ های کم مصرف امروزه کاربرد لامپ های فلوئورسنت در منازل و فروشگاه ها مورد اقبال فراوانی قرار گرفته واستفاده از آن در اشکال مختلف مرسوم شده است. در مقایسه با لامپ های رشته ای، دلیل عمده مصرف لامپ های مهتابی علاوه بر داشتن ویژگی نور سفید و تولید گرمای به مراتب کمتر، انرژی کمتری است که مصرف می کنند؛ در واقع امروزه مصرف کنندگان به مقوله مصرف انرژی و بهای آن بیشتر اهمیت می دهند و هزینه های انرژی جایگاه ویژه ای در فهرست هزینه های مصرف کنندگان یافته است.
استفاده از لامپ های مهتابی بخصوص نسل جدیدشان که به لامپ های مهتابی فشرده معروفند، نزدیک به دو سوم کاهش در مصرف انرژی روشنایی را به همراه دارد و این مساله ای است که بخصوص خانوارها از آن چشمپوشی نمی کنند. با همه این اوصاف، لامپ های فلوئورسنت بی خطر هم نیستند. البته این موضوع با توجه به محاسن آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. جالب اینجاست که خطرزایی یا عیب لامپ های مهتابی به واسطه یکی از مزیت هایش است که به ساختار آن مربوط می شود!
حباب لامپ های فلوئورسنت فشرده یا همان مهتابی های کم مصرف خودمان حاوی مقادیر اندکی جیوه است. در نتیجه نمی توانیم بدون خطر بالقوه از تماس با آنها چشمپوشی کنیم.لامپ ها همواره می شکنند اما چرا شکستن یک لامپ فشرده در برخی کشورهای پیشرفته در خانه باعث می شود اداره حفاظت محیط زیست صاحبخانه را به یک مامور رفع آلودگی ارجاع کند؟ جواب در نوع لامپ شکسته شده مهتابی و محتویات حباب قرار دارد. لامپ های مهتابی فشرده همانند لامپ های مهتابی لوله ای شکل اولیه، حاوی مقادیر کمی جیوه در حدود 5 میلی گرم هستند و جیوه برای قابلیت ساطع کردن و تشعشع نور در یک لامپ مهتابی ضروری است. هر چند جیوه به سیماب و رنگ نقره ای معروف است ولی تاثیرش در لامپ های مهتابی در بروز نور سفید است. این فلز سنگین که در دمای متعارف به حالت مایع است، بسیار لغزنده بوده و در اثر ریختن به شکل گوی های بسیار ریز پخش شده و به سختی جمع آوری می شود و علاوه بر این، به واسطه داشتن بخارات سمی از موادی به شمار می رود که حتی در محیط های آزمایشگاهی با احتیاط به کار برده می شود. سمیت بالای جیوه یکی از دغدغه های سلامت عمومی و محیط زیست به شمار می رود و بویژه برای مغز جنین و کودکان مضر است. به همین دلیل مقامات رسمی استفاده از آن را در کاربردهایی نظیر دماسنج ها گرفته تا خودرو و کلیدهای ترموستات مختصر یا مردود کرده اند (مثلا یک کلید ترموستات که هنوز در بسیاری منازل معمول است، حاوی 3 هزار میلی گرم جیوه معادل 600 لامپ مهتابی است.)
مشکل با شکستن لامپ شروع می شود. جیوه به صورت بخار رها شده و می تواند استنشاق شود یا به صورت پودر ریز داخل فرش و سایر منسوجات جای بگیرد. در ژورنال سالانه پزشکی آمریکا در سال 1990 به یک مورد سمیت جیوه ای ناشی از لامپ های مهتابی استناد شده که طی مقاله مزبور کودک 23 ماهه ای پس از شکستن یک کارتن محتوی لامپ های مهتابی در محوطه بازی دچار کاهش وزن و جوش پوست و خارش شدید شد.
وقتی لامپ مهتابی می شکند
اما اگر یکی از همین لامپ های مهتابی فشرده در منزل یا اتاق کارمان بشکند، چه اقدامی می توانیم بکنیم؟
کارشناسان مدیریت و حداقل رسانی زائدات پرخطر سازمان حفاظت محیط زیست توصیه می کنند: اول پنجره ها را باز کنید و بعد از منزل خارج شوید. تهویه سریع اتاق در اکثر مواقع چاره ساز است. همه افراد و حیوانات خانگی را از اتاق به مدت 15 دقیقه بیرون کنید و بگذارید هوای اتاق خارج شود. اگر در منزل از سیستم گرمایش مرکزی یا سیستم مرکب گرمایش و تهویه مطبوع استفاده می کنید و نمی خواهید این بخارات سمی مکیده شوند، حتما آن را خاموش کنید.
بعد از خارج شدن هوای اتاق، تکه های بزرگ تر حباب لامپ را که روی سطوح سخت ریخته را به وسیله تکه ای مقوا برداشته و برای برداشتن تکه هایی که روی فرش ها و سطوح نرم افتاده اند از دستکش استفاده کنید تا از تماس مستقیم اجتناب شود. برای جمع کردن خرده های باقی مانده هم از نوار چسب استفاده کنید؛ سپس روی سطوح سخت را با دستمال یا حوله ای مرطوب پاک کنید. حال کلیه مواد و دستمال ها را در کیسه ای پلاستیکی مطمئن و بدون درز یا ظرف شیشه ای با سرپوش فلزی جای دهید. البته ظروف شیشه ای در این باره خیلی بهتر جواب می دهد چون مشخص شده که کیسه های پلاستیکی عملا نمی توانند بخارات جیوه را در خود نگه دارند و در صورت استفاده حتما باید خارج از خانه گذاشته شوند. در ضمن باید از به کاربردن جاروبرقی یا جاروی دستی اجتناب کنید، زیرا موجب پخش شدن جیوه به سایر قسمت های خانه می شوند.
بازیافت به شیوه ای متفاوت
لامپ های مهتابی سالم نیز از بابت جابه جایی و کنار گذاشتن می توانند مایه دردسر شوند. در بسیاری مناطق انداختن لامپ های مهتابی به داخل زباله دان های عادی شهری غیرقانونی است،
چراکه نزدیک ترین امکانات بازیافت یا جمع آوری ممکن است مایل ها دورتر باشد. البته با وجود رواج برنامه های بازیافت، شماری از بطری ها و ظروف از محل های دفن زباله سر درآورده اند و ممکن است موجب ارائه نرخ های نسبتا پایینی برای بازیافت شوند.
در سال 2004 موسسه بازیافت کنندگان جیوه و روشنایی نرخی 2 درصدی را برای بازیافت لامپ های جیوه ای مسکونی برآورد کرد. در این میان بسیاری از تاسیسات مربوط به زائدات و زباله های شهرداری و برخی فروشندگان دریافت لامپ های مهتابی را تقبل می کنند. آژانس حفظ محیط زیست و پلیس زمین راهنماهای آنلاینی از محل های جمع آوری را برقرار کرده و پشتیبانی می کنند. در میان خرده فروشان عمده نیز برخی شرکت ها پیشنهاد می کنند لامپ های مهتابی را در فروشگاه هایشان به طور رایگان پس می گیرند.
با وجود گسترش فراگیر لامپ های مهتابی فشرده، متخصصان برق و روشنایی راهکارهای جدیدی را برای جایگزینی با آنها جستجو می کنند. یک روشنایی جایگزین عاری از جیوه ممکن است دیودهای نوری (LED) باشند که بسرعت هم در حال پیشرفت و توسعه است. این دیود های نیمه هادی که در اثر اعمال جریان نور منتشر می کنند، شاید امیدبخش ترین گزینه جایگزین فاقد جیوه به شمار روند؛ اما اگر بخواهیم از نظر اقتصادی سبک و سنگین کنیم، فعلا از بابت کارایی، رنگ و هزینه جایگاه مناسبی ندارند. با وجود حکمفرمایی درازمدت لامپ های مهتابی به نظر نمی رسد که کار یا تولید جیوه بتدریج متوقف شود. اتم ها و ملکول های فراوانی تحقیق و بررسی شده اند ولی هیچ چیزی همانند جیوه عملی و کارآمد پیدا نشده است.
اخطار جیوه: لامپ های فلوئورسنت (مهتابی) فشرده حاوی مقادیر بسیار کمی جیوه هستند و به هنگام شکستن باید مراقبت و توجه لازم اعمال شود.
موضوع مطلب :
